Narracje, edycja 7, 20-21 listopada 2015

Lokalizacja: Nowy Port, Gdańsk

Kuratorka: Anna Smolak

Nowy Port w niczym nie przypomina dziś, przywoływanej we wspomnieniach i historycznych opracowaniach tętniącej życiem nocnym portowej dzielnicy, gdzie jeszcze w latach 60. słyszało się mieszankę egzotycznie brzmiących języków, a lokalne kawiarnie, bary i gospody zapewniały rozrywkę stacjonującym tu marynarzom.

Po II wojnie światowej władze komunistyczne objęły port szczególnym nadzorem jako silnie strzeżoną strefę graniczną. Efektem tej polityki była likwidacja strefy wolnocłowej (przywrócona w latach 90.). Regulacje te symulowały nielegalne praktyki przemytu towarów. Dziś kontrabandę wiąże się z Nowym Portem przede wszystkim w kontekście drobnego handlu, głównie bursztynem. Upadek lokalnego przemysłu i stopniowe ograniczanie funkcji portu wpłynęły negatywnie na jakość życia mieszkańców.  Z drugiej strony położenie Nowego Portu jak i ograniczona komunikacja z pozostałą częścią miasta stanowią o odrębności i małomiasteczkowym charakterze dzielnicy. Stosunkowo niskie zaludnienie sprawia, że mieszkańcy znają się z widzenia i kultywują typowe dla małych miejscowości obyczaje. Nowy Port od niedawna przyciąga aktywistów i poszukiwaczy szczęścia, a tańsze mieszkania - ludzi młodych, którzy tu upatrują dla siebie szansy na stabilizację.

W Nowym Porcie brak jest jednak miejsc, które postrzegane byłyby jako przyjazna, wspólna strefa spędzania wolnego czasu. Znikoma infrastruktura gastronomiczna, brak kawiarni i oferty „życia nocnego” nie sprzyjają integracji lokalnej społeczności i nie wpływają na zainteresowanie dzielnicą turystów.  

Do konceptualizacji mechanizmów przemytu w strategii kuratorskiej skłania nie tylko obecność tych wątków w historii portowej dzielnicy, ale też sama formuła Festiwalu. Odbywające się nocą akcje i wydarzenia artystyczne, ograniczone w czasie lecz intensywne doznawanie sztuki w przestrzeni miejskiej, mają w sobie coś ze specyfiki nocnej aktywności portów, których szczególna, animistyczna infrastruktura potęguje wrażenie rozgrywającego się na żywo spektaklu, a oparta na grze świateł i cieni choreografia portowego życia ujawnia obecność niewidocznych za dnia aktorów: marynarzy, rybaków, robotników portowych.

Festiwal Narracje 2015 bada potencjał mechanizmów przemytu w budowaniu wspólnotowości miejskiej. Celem projektu jest zmiana postrzegania dzielnicy i wykorzystanie jej kulturotwórczego potencjału i naturalnych uwarunkowań w taki sposób, aby negatywne konotacje poprzez ich twórczą interpretację stały się atutem miejsca.

Tytułowi Przemytnicy to artyści z krajów Morza Bałtyckiego i mieszkańcy dzielnicy, których prywatne historie nakładają się na historyczne meta narracje regionu.

Dziś obszar Bałtyku jest barometrem politycznych i ekonomicznych nastrojów w Europie. Tu przecinają się lokalne doświadczenia i globalne tendencje. Wraz ze stopniowym rozszerzaniem Unii Europejskiej o kraje należące do byłego bloku wschodniego, zmieniało się znaczenie i odczuwalność granic w tym obszarze. Obecnie granica z Rosją nie tylko symbolicznie ale i fizycznie wyznacza linię pomiędzy starym i nowym porządkiem. Na jej odczuwalność nakładają się najbardziej aktualne napięcia polityczne.

Uprzywilejowanym praktykom przemieszczania (turystyka, wymiana handlowa) towarzyszy drugi obieg szczególnego rodzaju mobilności, który jest echem pogłębiającego się rozwarstwienia społecznego i ekonomicznego w Europie. Niedostrzeganymi bohaterami nadmorskiego krajobrazu są przygraniczne „mrówki”, niby-turyści i niby-rybacy, których obecność zakorzeniona jest w lokalnym doświadczeniu niedoboru. Nielegalnym praktykom wymiany towarów i mobilności towarzyszy często poczucie wspólnotowości, społecznej solidarności i chęć kultywowania tradycji rodzinnych. Zjawiska te romantyzują przemyt, a ich zakorzenienie w nierównym układzie sił i społeczno-ekonomicznym rozwarstwieniu poddaje w wątpliwość moralno-etyczną ocenę tych działań.

Przenosząc zjawisko przemytu na pole praktyk kulturowych Festiwal NARRACJE szuka połączeń pomiędzy tym co dostępne i ukryte, zbiorowe i indywidualne, materialne i efemeryczne. Wykorzystuje moment nieuwagi dla wyznaczenia nowych przestrzeni kontaktu i wymiany. Pozostawia po sobie nie tyle trwałą zmianę co jej potencjalność. Za sprawą transgresyjnego i komunikacyjnego charakteru twórczości zaproszonych do projektu artystów przenika zastane granice i struktury tworząc nowe kanały przepływu wiedzy, materii i energii.

Scenariusz Festiwalu i charakter projektów będzie odwoływał się z jednej strony do sposobów funkcjonowania sztuki w przestrzeni publicznej, z drugiej do rytuałów morskiego życia nocnego jako ważnego elementu funkcjonowania społeczności. Integralną częścią projektu będą artystyczne rezydencje zorganizowane we współpracy z niedawno otwartym w Nowym Porcie oddziałem Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia, które pozwolą artystom zakorzenić ich pracę w kontekście lokalnym. Prezentowane na Festiwalu projekty będą odnosić się między innymi do roli światła w percepcji przestrzeni publicznej, jako medium zdolnego eksponować zjawiska i formalnie kształtować przestrzeń, przyciągające uwagę, ale też niosące ze sobą ryzyko pogłębienia istniejącej strefy cienia, marginalizujące; różnych form pozawerbalnej komunikacji w strefie morskiej; metody dystrybucji sztuki w mieście; roli „nie-miejsca” w procesie kształtowania tożsamości; praktyk zbiorowego doświadczania, rytuałów i wymiany; funkcji kostiumu i kamuflażu w odgrywanych społecznie rolach.

Problemy poruszane w obrębie głównej idei.

„mrówki” – drobny przemyt jako forma zbiorowego doświadczenia, mobilności, lokalnego rytuału, komunikacji.  

„kopacze” – nielegalne wydobywanie i obrót zasobami naturalnymi.

„kontrabanda” – przemyt towarów jako forma kreatywnej dystrybucji.

„radar” – zakłócenie strefy audio, przechwyt informacji.

„latarnia” – światło w strefie morskiej jako forma pozawerbalnej komunikacji ostrzegawczej.

„niby-turyści” – kostium jako kamuflaż.

„tratwa” – łódź jako nie-miejsce (non-lieu).

Anna Smolak,

kuratorka Festiwalu Narracje 2015

Fot. Bogna Kociumbas