Coś musi być na rzeczy, skoro na niedawnej pomeczowej w tenisie ziemnym, konferencji prasowej, słynnej rosyjskiej zawodniczce Marii Szarapowej, po wygranym meczu z Agnieszką Radwańską, jeden z dziennikarzy zadał pytanie o popularny stereotyp dotyczący naszego kraju. Dotyczyło ono chodzących po naszych ulicach... białych niedźwiedzi.

Druga rakieta świata najpierw była w wielkim szoku, po czym odpowiedziała równie zaskakująco. - Takie zwierzę? Niedźwiedź? Na ulicach w Polsce?! Czy przed zadaniem tego pytania piłeś alkohol? Nie wiem, ale w tej sytuacji alkohol brzmi najlepiej. Nigdy nie słyszałam o niedźwiedziach na polskich ulicach, a i w Krakowie nie spotkałam żadnego - odpowiedziała roześmiana 28-letnia słynna sportsmenka.

Podobne stereotypy i poglądy krążą również o Suwalszczyźnie. Że to prawie koniec świata, że cały rok panuje tam zima, a białe niedźwiedzie spacerują po ulicach. A jakie są fakty? Warto zatem je przedstawić.

Rzeczywiście Suwalszczyzna znana jest jako polski biegun zimna. W okolicach wsi Wiżajny przy północnej granicy odnotowywane są najniższe średnie temperatury roczne w Polsce. Zima jest długa i mroźna, nawet dwa-trzy razy dłuższa niż na zachodzie kraju. Najdłuższa zima z 1928 roku, trwała tu aż do czerwca. Ekstremalne temperatury zanotowane na tym obszarze, to + 38° st. C i -36° C.

Wbrew powyższym stereotypom, Suwalszczyzna jest jednak regionem bardzo pogodnym. Lato jest upalne (gdyż w tym czasie przeważają wpływy kontynentalnych mas powietrza). W okolicach Suwałk odnotowuje się najniższą roczną ilość opadów i najwyższe ciśnienie w Polsce.

Suwalszczyzna owszem słynie z surowego klimatu zimą, ale śniegu jest tam o wiele więcej i leży on znacznie dłużej niż w pozostałych częściach Polski. Ukształtowanie terenu sprawia, iż są tam świetne warunki narciarskie. Dwa naturalne wzniesienia gór Dąbrówka i Jasionowa (252 m n.p.m.) sprawiają, że z ich stoków do późnej wiosny można zjeżdżać na nartach. Piszemy o tym w oddzielnym materiale.

Dwa trójstyki granic

Skoro już zdecydowaliśmy się na wiosenny wyjazd na narty do Suwalszczyzny, warto przy okazji nieco więcej dowiedzieć się o tym wschodnim regionie Polski i poznać jego walory i uroki.

Suwalszczyzna leży na północno-wschodnich krańcach Polski, na granicy z trzema krajami: Litwą, Białorusią i obwodem kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej. Jej południową granicę stanowią dwie rzeki Biebrza, zachodnią zaś Rospuda.

Na Suwalszczyźnie możemy zwiedzić dwa trójstyki granic. W Bolciach koło Wiżajn stykają się granice Polski, Litwy i Rosji, zaś w Puszczy Augustowskiej na rzece Marysze zbiegają się granice Polski, Litwy i Białorusi.

Suwalszczyzna jest też na Litwie. Po drugiej stronie granicy nazywa się Suvalkija. Jest to spójny pod względem geograficznym region, należący do Pojezierza Litewskiego. Część Suwalszczyzny leży także na Białorusi.

O wspólnej polsko-litewskiej historii Suwalszczyzny przypominają egzotycznie brzmiące nazwy tamtejszych miejscowości, jak: Oszkinie, Pełele, Rejsztokiemie, Szejpiszki, Szlinokiemie, Tauroszyszki, Wiłkupie i wiele innych.

Suwalszczyzna, choć leży na wschodnim krańcu Polski, wcale nie jest tak odległa od centrum kraju. Na przykład dystans z Warszawy do Suwałk jest mniejszy niż odległość ze stolicy do Krakowa, Poznania, Wrocławia, czy Gdańska.

Na Suwalszczyźnie znajduje się niemal 150 jezior, w tym jezioro Wigry – jeden z największych naturalnych zbiorników wodnych w kraju oraz jezioro Hańcza – najgłębsze jezioro w Polsce i na całym Niżu Środkowoeuropejskim. W jego głębinach, sięgających 108,5 m, zmieściłby się 30-piętrowy wieżowiec, czy na przykład warszawski Pałac Kultury i Nauki na poziomie tarasu widokowego.

Przez Suwalszczyznę przepływają malownicze rzeki stanowiące popularne trasy kajakowe. Jest to Rospuda, wpływająca do Biebrzy, a także Czarna Hańcza, Szeszupa i Marycha, będące dopływem Niemna. Najdłuższą rzeką Suwalszczyzny jest Czarna Hańcza (142 km), najkrótszą zaś Klonownica, która jest również najkrótszą rzeką żeglowną w Europie. Ma zaledwie 500–600 m długości i łączy jeziora Necko z Białym Augustowskim.

Znaczną powierzchnię regionu pokrywają lasy, w tym Puszcza Augustowska - największy kompleks leśny Europy (duża jej część znajduje się po stronie białoruskiej), liczący ok. 250 tys. hektarów.

Suwalszczyzna zachwyca unikatowym w skali Polski krajobrazem, ukształtowanym przez lodowiec. Największe nagromadzenie ciekawych form geologicznych w jednym miejscu chroni Suwalski Park Krajobrazowy - najstarszy park krajobrazowy w Polsce (utworzony w 1976 roku). Na Suwalszczyźnie, w okolicach Udryna i Szypliszk, geolodzy odkryli prawdziwą wieczną zmarzlinę. Zamarznięte skały zalegają 357 metrów pod ziemią. Zdaniem naukowców to fenomen przyrodniczy na skalę światową. Jest to namacalny dowód na istnienie surowego klimatu na tym terenie 13 tys. lat temu.

Suwalska ziemia rodzi kamienie

Rolnicy co roku pod pługiem natrafiają na kolejne głazy. A przybyły one tutaj ze Skandynawii, przywleczone przez lodowiec. W niektórych miejscach nagromadzenie kamieni w jednym miejscu jest wyjątkowo duże. Takie naturalne głazowiska chronione są w Suwalskim Parku Krajobrazowym. Na przykład w Bachanowie nad Czarną Hańczą zalega ich ok. 10 tysięcy sztuk. W czasie II wojny światowej Niemcy pozyskiwali stąd kamienie, m.in. do budowy „Wilczego Szańca” – głównej kwatery Hitlera.

Suwalszczyzna to dawna Kraina Jaćwingów. Ten tajemniczy pogański lud należący do plemion bałtyjskich (spokrewnionych z przodkami dzisiejszych Litwinów i Łotyszy) zamieszkiwał tereny dzisiejszej Suwalszczyzny na długo przed Słowianami. W 1283 r. Jaćwingowie zostali ostatecznie podbici i rozgromieni przez Krzyżaków. Obecnie śladem po ich obecności na tych ziemiach są liczne grodziska i cmentarzyska kurhanowe.

Po upadku Jaćwieży teren Suwalszczyzny porosła nieprzebyta puszcza. Dopiero kilka wieków później zaczęli ją zasiedlać osadnicy litewscy i polscy. W 1667 roku król Jan Kazimierz nadał te ziemie kamedułom, którzy zbudowali nad Wigrami okazały klasztor (na powyższym zdjęciu) i stąd zarządzali kolonizacją i rozwojem gospodarczym tych okolic. W 1720 r. kameduli założyli Suwałki.

Jeszcze przed Suwałkami (i kamedułami), bo w XVI wieku na Suwalszczyźnie powstało szereg miast. Był to Augustów, nazwany od imienia założyciela, króla Zygmunta Augusta, a także Bakałarzewo, Filipów, Przerośl i Raczki, które obecnie są wsiami gminnymi, jednak kiedyś posiadały prawa miejskie.

Suwalszczyzna, wbrew stereotypom, posiada dobrze rozwiniętą infrastrukturę turystyczną. W regionie znajduje się pięć 3-gwiazdkowych hoteli, ponad 500 kwater agroturystycznych, kilka parków linowych, wyciągi nart wodnych, dwa stoki narciarskie, park wodny i wiele innych udogodnień.

Tekst: Janusz Marek Nowak

Zdjęcia: Włodzimierz Amerski i SIR-T